ફ્યુચર રિટેઇલ (બિગ બઝાર)નું પતન: કારણો અને અસર

એક સમયે બિગ બઝાર (Big Bazaar) ભારતીય રિટેઇલ ઉદ્યોગમાં ક્રાંતિ લાવનાર એક મુખ્ય નામ હતું. કિશોર બિયાણીના નેતૃત્વ હેઠળની ફ્યુચર રિટેઇલ (Future Retail)એ માત્ર ભારતીય ગ્રાહકોના મનમાં નહીં, પણ સમગ્ર બજારમાં પોતાનું આગવું સ્થાન બનાવ્યું હતું. બિગ બઝારના લોકપ્રિય સ્લોગન “ઈસ સે સસ્તુ કહિં નહીં”એ દરેક ઘરમાં ઓળખ મેળવી હતી. પરંતુ, જે રીતે ઉઠાન આવ્યું હતું, એ રીતે જ પતન પણ થયું. ફ્યુચર રિટેઇલના પતન પાછળ અનેક કારણો છે જેની ચર્ચા કરવી જરૂરી છે.

બિગ બઝાર: ઉછાળાનો અદ્વિતીય સમય

2001માં બિગ બઝારનો પ્રથમ સ્ટોર શરૂ થયો હતો. તે સમયના ભારત માટે, આ એક નવીનતમ કૉન્સેપ્ટ હતો. બિગ બઝારે ગ્રાહકોને વિવિધ શ્રેણીના પ્રોડક્ટ્સ, કિરસાણીઓથી લઈને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ સુધી, એક જ છત નીચે ઉપલબ્ધ કરાવ્યા. આમ તો, બિગ બઝાર ભારતીય રિટેઇલ ઉદ્યોગ માટે મોલ કલ્ચર લાવનાર એક અગત્યનું નામ હતું. નાના શહેરો અને મોટા શહેરોમાં એક સરખું લોકપ્રિય બનવું એ તેની સફળતાનું મુખ્ય કારણ હતું.

ફ્યુચર રિટેઇલનું વિસ્તરણ

બિગ બઝારની સફળતાને આધારે, ફ્યુચર ગ્રૂપે તેના વિવિધ બ્રાન્ડ્સ અને સેવાઓને ફેલાવવાની શરૂઆત કરી. તેમાં ફૂડ બઝાર, હોમ ટાઉન, સેન્ટ્રલ, અને ઇ-ઝોન જેવા સ્ટોર્સનો સમાવેશ થયો. ફ્યુચર ગ્રૂપે વિવિધ સેગમેન્ટ્સમાં પોતાનો વ્યાપ વધાર્યો અને રિટેઇલ માર્કેટમાં પોતાનો અદભૂત દબદબો ઊભો કર્યો.

કિશોર બિયાણીના જુગાડ અને વૈશ્વિક માનદંડોને અનુસરતા ફ્યુચર રિટેઇલે માત્ર સ્ટોર્સ જ નહીં, પણ ફૂડ અને ફેશન બ્રાન્ડ્સમાં પણ હસ્તકક્ષેપ કર્યો. આ વિસ્તરણ ફ્યુચર રિટેઇલને એક નવી ઊંચાઇએ લઈ ગયું.

માર્ગમાં પડકારો

જ્યાં એક તરફ બિગ બઝાર અને ફ્યુચર રિટેઇલનું ઉછાળું હતું, ત્યાં બીજી તરફ કેટલાક પડકારો પણ હતાં જે постепенно ઉધારાવાઈ રહ્યા હતા:

• ઓનલાઇન શોપિંગના ઉદય: એમેઝોન અને ફ્લિપકાર્ટ જેવા ઈ-કૉમર્સ પ્લેટફોર્મ્સના ઊભરતાં જ ભારતીય ગ્રાહકોની ખરીદીના રિવાજમાં劇મોટો ફેરફાર જોવા મળ્યો. મોટાભાગના ગ્રાહકો હવે ઑનલાઇન ખરીદી તરફ વળ્યા.
• હાઇ લેસ્ડ આઉટલેટ્સ: મોટા સ્ટોર્સનું સંચાલન કરવું મુશ્કેલ બનતું રહ્યું, અને ઉંચા લીઝ રેન્ટ્સનો ફ્યુચર રિટેઇલની નફાકારકતા પર નકારાત્મક અસર થઈ.
• થોડું વધારે દેવું: ફ્યુચર રિટેઇલના વિશાળ વલણના કારણે, કંપની પર સતત મોટા દેવાનો ભાર રહ્યો. આની અસર કંપનીના કેશ ફ્લો અને વ્યાજમાં ભારે વધારો થતા જોવા મળી.

કોરોના મહામારી અને ફ્યુચર રિટેઇલ પર તેનો પ્રભાવ

2020માં, કોરોનાવાયરસ મહામારી (COVID-19) એ સમગ્ર વિશ્વમાં વિવિધ ઉદ્યોગોને અપ્રતિક્ષિત રીતે અસર કરી. ફ્યુચર રિટેઇલના પતન માટે મહામારીનો મોટો હિસ્સો હતો. સખત લોકડાઉન અને ગ્રાહકોના સ્ટોર તરફ ફાળવવામાં આવેલા ઘટાડાના કારણે બિગ બઝાર અને ફ્યુચર રિટેઇલના અનેક સ્ટોર્સ બંધ થવાની નોબત આવી.

કોરોનાના સમયમાં ઓનલાઈન શોપિંગનો વ્યાપક વિકાસ થયો, જેનાથી ઇ-કૉમર્સ કંપનીઓ માટે સોનેરી તક બની. ફ્યુચર રિટેઇલ, જે મેનલી ફિઝિકલ સ્ટોર મોડલ પર આધારિત હતું, તે આ પરિવર્તન સાથે રાહત મેળવી ન શક્યું. આ મોડી ઍડપ્ટેશન તેના પતનનું એક મોટું કારણ બની.

ફ્યુચર રિટેઇલની આર્થિક સમસ્યાઓ

ફ્યુચર રિટેઇલ પર ભારે આર્થિક બોજા અને દેવું વધતું રહ્યું. 2020ના અંત સુધી, કંપનીની નાણાકીય સ્થિતિ અત્યંત ખરાબ હતી. કંપનીના માલિક કિશોર બિયાણીએ તેની આર્થિક સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડ્યો, અને બેચને કંપની વેચવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો. આમેઝોન અને રિલાયન્સ વચ્ચેનો કાયદાસંગ્રામ ફ્યુચર રિટેઇલના પતનના અધ્યાયમાં વધુ એક મોટો ભાગ રહ્યો.

રિલાયન્સ અને આમેઝોનનો વિવાદ

2020માં, ફ્યુચર ગ્રૂપએ રિલાયન્સ રિટેઇલ સાથે તેમનો રિટેઇલ બિઝનેસ વેચવાનો કરાર કર્યો. આ મિશન કંપનીને દેવામાંથી બહાર કાઢવાનું હતું. પરંતુ, 2019માં ફ્યુચર ગ્રૂપે આમેઝોન સાથે કરેલ કરારના કારણે આ વેચાણમાં વિવાદ ઊભો થયો.

આમેઝોનના દાવા પ્રમાણે, ફ્યુચર ગ્રૂપએ એમેઝોન સાથે કરેલી નીતિભંગ કરી અને આ મામલો કોર્ટ સુધી પહોંચ્યો. કાયદાકીય લડાઇએ ફ્યુચર રિટેઇલને વધુ મુશ્કેલીમાં મૂકી દીધું. રિલાયન્સ અને આમેઝોન વચ્ચેનો આ વિવાદ હજી સુધી પુર્ણ રીતે ઠર્યો નથી, અને ફ્યુચર રિટેઇલ માટે આ એક મોટી ખોટ બની.

ફ્યુચર રિટેઇલના પતનની ફૂડ ગ્રોસરી માર્કેટ પર અસર

ફ્યુચર રિટેઇલ અને ખાસ કરીને બિગ બઝારનું પતન ભારતીય ગ્રોસરી માર્કેટ માટે એક મોટી હાનિ સાબિત થયું. ઘણા ગ્રાહકો માટે બિગ બઝાર એક લોકપ્રિય શોપિંગ ડેસ્ટિનેશન હતું, જ્યાં સસ્તા ભાવમાં ઘરકામની બધી વસ્તુઓ મળી શકતી હતી. બિગ બઝારના સ્ટોર્સ બંધ થવાથી તેમના નિયમિત ગ્રાહકોના પરિબળો બદલાયા અને ગ્રોસરી માર્કેટના દમણ પર નવી સ્થિતિ ઊભી થઇ.

નિષ્કર્ષ

ફ્યુચર રિટેઇલ અને બિગ બઝારના પતનનું કારણ અનેક ઘટકોમાં વિભાજિત છે. ઓનલાઇન શોપિંગના વધતા દબાણથી માંડીને કોર્પોરેટ દાવપેચ અને કાયદાકીય વિવાદો સુધી, ફ્યુચર રિટેઇલનું પતન એક અધ્યાય જેવું છે જે આર્થિક કારણોથી ભરેલું છે. એક સમયની આકર્ષક અને લોકપ્રિય બ્રાન્ડ, બિગ બઝાર, આજે પતનના બારણા પર છે, અને તેના બાદ ભારતના રિટેઇલ ઉદ્યોગમાં મોટો ખાડો દેખાઈ રહ્યો છે.